BÖLÜM V Küresel Savaş Gemisi Pazarında Son Bir Yıl Böyle Geçti: Orta Doğu ve Afrika’da Yoğun Rekabet Devam Ediyor

MSI Dergisi’nin 181’inci sayısında yayımlanan analiz, derginin İnternet sitesinde paylaşılmıştır:

 

Doğu ve Afrika ile devam ediyoruz. Bu sefer, kuzey batıdan başlayıp büyük bir daire çizelim.

 

Fas

Fas, hem Atlantik, hem Akdeniz’de kıyısı olan tek Afrika ülkesi konumunda. Ülke basınında, İspanyol basınına atfen, Fas’ın, Cezayir’in saldırgan tavırlarına ve Rusya’dan Kilo sınıfı denizaltı almasına karşılık bir denizaltı almak için girişimlerde bulunduğu; bunun için de Yunanistan ile ikinci el denizaltı için görüşmeler yapıldığı haberi yer aldı [1]. Fas’ın denizaltı alımı ile ilgili haberler, 2013’ten itibaren medyada kendine yer buluyor. Bu haberlerde, Rus ve Alman denizaltıları, muhtemel adaylar listesinde yer alıyor.

 

Cezayir

SIPRI raporuna göre, Cezayir’in 2014-2018 arasındaki silah ithalatı, tek başına Afrika kıtasının toplam ithalatının %56’sına denk geliyor. 2016 ve 2017’de, 2 adet MEKO A200 fırkateyni alan Cezayir’in, opsiyon olan iki fırkateyn için (thyssenkrupp Marine Systems) TKMS ile masaya oturması bekleniyor. Cezayir’in ayrıca, 6 adet AgustaWestland Super Lynx 300 deniz helikopteri de sipariş ettiği biliniyor.

Mayıs 2018’de çıkan haberlere göre, Rusya ve Cezayir arasında, 4 adet Proje 22160 karakol gemisi teminini konu alan, 180 milyon dolarlık bir anlaşma imzalandı. 1.300 ton deplasmana sahip gemilerin ilkinin Eylül 2018’de teslim alınması gerekiyordu. Ancak açık kaynaklarda, gemilerin teslim edildiğine ilişkin bir bilgi yer almıyor. Cezayir, 2015 yılında, gene Rusya ile tanesi 120 ila 150 milyon dolar arasında bir fiyatla 2 adet Proje 20382 korveti için anlaşmış; basında, gemilerin 2017’de teslim alınmasının beklendiğine ilişkin haberler yer almıştı.

Cezayir, ayrıca Fransız Ocea firmasından, 10 adet FPB 98 karakol gemisi satın aldı. Böylece Cezayir’in aynı kaynaktan temin ettiği 32 metrelik karakol gemisi sayısı 38’e çıktı.

Cezayir Deniz Kuvvetleri, Ocak ayında, 2 adet Proje 636 Kilo sınıfı denizaltıyı envanterine kattı. Böylece Cezayir’in elindeki denizaltı sayısı da 6’ya çıktı.

 

Tunus

Tunus Deniz Kuvvetleri, ilki Mart 2018’de göreve başlayan Açık Deniz Karakol Gemilerinin ikincisini Haziran 2018’de teslim aldı. Romanya Galati’deki Damen Tersanesi’nde inşa edilen gemiler, 1.400 ton deplasmana, 72 metrelik uzunluğa sahip.

 

Mısır

Dünyada en çok silah ithal eden ülkeler sıralamasında üçüncü konumda bulunan Mısır, deniz kuvvetlerinin modernizasyonu kapsamında, Fransa’dan FREMM sınıfı fırkateynler ve Gowind 2500 sınıfı korvetler satın almıştı. Ancak yeni tercihini, Almanlardan yana kullandı. Ocak 2019’da Alman Güvenlik Konseyi, bir adet MEKO A200 fırkateyninin Mısır’a satışını onayladı. Diğer taraftan, Nisan ayının başlarında gemi alımının opsiyonlu 2+2 olacağını yazılmışken, Almanya’nın ilgili bütçe komisyonunda, 6 geminin 2,3 milyar avroya kredili olarak satışının onaylandığı haberleri basına düştü.

Almanya ve Mısır, 2011’de, Tip 209 denizaltısının temel modelinden 2 adet satılması için anlaşmış; gemiler, Aralık 2016 ve Ağustos 2017’de teslim edilmişti. Almanya’nın İsrail’in güvenliğine ilişkin garantileri nedeni ile satışlar için İsrail’den resmi olmasa da bir onay alınma süreci olduğu iddia ediliyor. Geçen yılın askeri denizcilik sanayisinde konuşulan konularından biri de ilk iki denizaltıdan sonra, ikinci grup denizaltı satışı için İsrail’den onay alınma süreci oldu. İsrail Başbakanı; izin verme sürecini uygun yapmadığı, üst düzey İsrailli yetkilileri uyarmadığı için çeşitli suçlamalarla karşı karşıya kaldı.[2] Mısır, Mayıs ayında, Almanya’dan alması planlanan dört gemiden üçüncü Tip 209’u teslim aldı. Geminin bir müddet daha Almanya’da testlerine devam etmesi bekleniyor.

 

İsrail

Hava kuvvetleri ve kara kuvvetleri ile kıyaslandığında göreceli küçük bir deniz gücüne sahip İsrail, Doğu Akdeniz’de hidrokarbon yataklarının bulunması ile deniz kuvvetlerini güçlendirme yönünde adımlar atmaya başladı. TMKS’ye yaptırılan altıncı Dolphin denizaltısının 2019’da göreve başlaması planlanıyor. Bölgemizdeki İsrail denizaltı gücünün, “ikincil nükleer saldırı kabiliyeti” (second strike capability) sahip oldukları da iddia ediliyor. Bu kabiliyet, bir ülkenin nükleer saldırıya uğraması halinde, bilinmeyen yerden (denizaltıdan) mütecaviz ülkeye nükleer saldırı gerçekleştirmeyi ve böylece rakibi caydırmayı sağlıyor. Denizaltılarda nükleer silah taşınmasındaki en temel düşünce, ikincil nükleer saldırı yeteneğine sahip olarak rakibi caydırmak. Diğeri de hedefe mümkün olduğu kadar yakın durarak sürpriz etkisini arttırmak. Şüphesiz bir denizaltıda ikincil nükleer saldırı kabiliyeti olması, bir ön saldırıyı yapmayacakları manasına gelmemektedir. Almanya’da inşa edilen havadan bağımsız tahrik sistemine sahip denizaltıların önemli bir özelliği de standart 533 mm çaplı kovanlarla birlikte, 650mm’lik seyir füzesi atabilecek kovanlara da sahip olmaları. Şubat ayında, İsrail’in, ilk 3 Dolphin sınıfı denizaltısını değiştirmek için, 2 milyar avro tutarında bir anlaşma kapsamında, yeni havadan bağımsız denizaltılar alacağı basına yansıdı. İlk grup 3 denizaltının, 2020’lerin sonuna doğru hizmet dışına ayrılması ile yeni grup denizaltıların göreve başlaması bekleniyor.

İsrail ile ilgili diğer önemli gelişme, yaklaşık 2.000 tonluk 4 adet Sa’ar 6 korvetinin, Almanya’da, TKMS tarafından inşası edilecek olması. Toplam maliyeti yaklaşık 430 milyon avro olan gemilerin masraflarının üçte biri, Almaya tarafından karşılanıyor. 90 metrelik gemiler, MEKO A200 ve Almanların K130 korvetlerinin siluetini gösterse de İsrail’in kendi silah ve sensörlerini adapte etmesi, tasarımı değiştirecek gibi gözüküyor. İsrail basınında, “Gaz Madeni Koruyucuları” olarak geçen gemilerin ilkinin 2019’un son çeyreğinde; diğerlerinin de 2021’e kadar teslim edilmesi öngörülüyor. İlk geminin isim verme töreni, 25 Mayıs 2019’da, Almanya’da yapıldı.

 

Suudi Arabistan

Suudi Arabistan’ın silah alım defteri oldukça kabarık. Bununla beraber, planların gerçekleşmesini önleyecek bazı gelişmeler de yaşanıyor. Almanya, Ekim 2018’de, Kaşıkçı cinayetinden sonra koyduğu 6 aylık silah ambargosunu, Eylül 2019’a kadar uzattı. Alman silah satışı kısıtlaması, sadece Almanya’yı değil, Alman parçalarını kullanan tüm sistemleri, dolayısı ile İngiliz ve Fransız firmalarını da etkiledi. Hatta Fransa’nın Almanya büyükelçisi, bu gelişmelerin, gelecekteki ikili iş birliği anlaşmalarını etkileyebileceğini dahi söyledi. Diğer taraftan Almanya, Suudi Arabistan’a, tanesi 20 milyon avroya sattığı karakol gemilerinden sadece 15 tanesini teslim etmişken ortaya çıkan bu ambargo, Alman sendikalarını harekete geçirdi ve sonuçta Alman hükümeti, teslim edilmeyen 20 karakol gemisinin inşasına devam edilerek başka kullanım yeri aranmasına karar verdi.

Almanya’nın silah ihracat kısıtlamaları sürerken Fransa fırsatı kaçırmadı ve Naval Group, Şubat ayında, Suudi Arabistan’ın %51’i devlete ait şirketi SAMI ile ülke içinde denizaltı ve fırkateyn inşa etmek için anlaşma imzaladı.

Suudi Arabistan’da yerli üretimin artırılması için başlatılan çalışmalar kapsamında, Temmuz 2018’de, Navantia ile 5 geminin Suudi Arabistan’da inşa edilmesi için bir anlaşma imzalandı. Navantia’nın basın açıklamasına göre, Avante 2200 korvetleri için yapılan anlaşma, 1,8 milyar avro toplam bedele sahip ve İspanyol tersanelerinin imzaladığı en büyük yabancı satış. Anlaşmaya göre, son gemi 2022’de teslim edilecek. Anlaşmadan yaklaşık 4 ay sonra, Kasım 2018’de de SAMI ve Navantia’nın, 2.400 tonluk gemilerin inşası için bir ortak girişim oluşturduğu basına yansıdı.

Suudi Arabistan, ABD ile yaptığı geniş çerçeveli savunma anlaşmasının parçası olarak, Locheed Martin’e, Freedom sınıfı Kıyı Suları Muharebe Gemisi (Littoral Combat Ship / LCS)’nin gelişmiş türevini dizayn ve üretimini planlaması için, 450 milyon dolar ödeme yapacak. Anlaşmaya göre, gemiler dikey fırlatma sistemi ile donatılacak; süratleri 30 knot’un üzerine ve harekât sahaları 5.000 deniz miline çıkartılarak kıyı muhabere gemisinden açık deniz gemisine dönüştürülecek. Kasım 2018’de çıkan haberlere göre, dizayn ve inşa malzemeleri için ödenen miktar, 282 milyon dolar. Daha önce de Lockheed Martin’in Çok Maksatlı Susüstü Gemisi (Multi Mission Surface Combattant / MMSC) olarak adlandırılan gemi projesi için, Suudilerden 22,72 milyon dolar aldığına dair haberler basına yansımıştı. Bu arada Mayıs ayında, Lockheed Martin’in, ABD’nin FFG(X) projesinden çekildiği açıklandı. Gerekçelerin arasında, ABD Deniz Kuvvetlerinin isterleri için gemi dizaynının fazla zorlandığı da var [3]. Firma, FFG(X) projesi kapsamında, ABD Deniz Kuvvetlerinden de LCS dizaynını geliştirmek için, yaklaşık 15 milyon dolar almıştı. Suudi Arabistan’ın istekleri ile ABD Deniz Kuvvetleri istekleri arasındaki farkın incelenmesi, bu gelişmelerle ilgili ayrıntıları açıklığa kavuşturabilir.

 

Kuveyt

Şubat 2018’de, ABD Hükümeti, 100 milyon dolar değerinde 15 karakol botunun Kuveyt’e satışına onay verdi.

 

Umman

Ağustos 2018’de, ARES Tersanesi, Umman Sahil Güvenlik Teşkilatı’na, 14 karakol ve önleme botu satışına ilişkin anlaşmayı imzaladı. ARES Tersanesi, bu ülkede, 2019 sonuna kadar yeni bir proje daha imzalamayı bekliyor.

 

Katar

2018’de, Umman’da olduğu gibi, Katar’da da ARES Tersanesi’nin rüzgârı esti. Firma, Mayıs 2018’de, 17 gemilik karakol botu projesinin 15’inci platformunu teslim etti. Firmanın mücadele ettiği kulvarın kanımızca önemli farkı, rekabetin daha yoğun olması ve daha fazla rakibin bulunması; ancak diğer taraftan politik olarak daha az dikkat çekici olması. ARES Tersanesi’nin, Mayıs 2018’deki teslimatın ardından, Ekim 2018’de de Katar ile 6 gemilik yeni bir projenin görüşmelerini hızlandığı haberleri, basına yansıdı.

ONUK MRTP16 ve ONUK MRTP34 botları Katar’ın envanterinde bulunan Yonca-Onuk Tersanesi de bu pazardaki başarısını devam ettiriyor. Firma, DIMDEX 2018 sırasında imzaladığı sözleşmeler ile 26 metre boyundaki Kaan sınıfı ONUK MRTP24/U botlarından 8 adedini, iki farklı konfigürasyonda, Katar Özel Kuvvetler Komutanlığına teslim edecek. Sözleşmelerden ilki kapsamında, 4 adet Özel Harekât Botu (Special Operations Craft / SOC) konfigürasyonunda; ikincisi kapsamında ise 4 adet Hücumbot (Fast Attack Craft / FAC) konfigürasyonunda platform inşa edilecek.

Fincantieri’nin Katar ile imzaladığı, 5 milyar avroluk 7 gemilik anlaşmanın bir parçası olan 63 metrelik 2 karakol gemisinin ilki, Şubat ayında kızağa kondu. 2016’da imzalanan bu proje; 4 korvet, bir amfibi gemi ve 2 karakol gemisini kapsıyor ve gemilerin tamamı İtalya’da inşa edilecek.

Mayıs 2018’de, Doha’da düzenlenen DIMDEX 2018 fuarından, Türkiye için güzel bir haber de çıktı. Katar Deniz Kuvvetleri, açık deniz karakol görevleri de verilebilecek 1.950 tonluk 2 eğitim gemisinin inşa görevini, Anadolu Tersanesi’ne verdi.

 

Bahreyn

Bahreyn’in, 2019 yılında, ikinci Perry sınıfı fırkateyni satın alması bekleniyor. 80 milyon dolarlık alım bedelinin 10 milyon dolarının ABD Hazinesi’ne; 70 milyon dolarının ise geminin modernize edileceği tersaneye ödeneceği basında yer aldı.

 

BAE

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Fransa’nın Orta Doğu’daki, Suudi Arabistan’dan sonra en büyük silah alıcısı konumunda. BAE’nin, Kasım 2017’de, Naval Group ile 2 Gowind sınıfı korvet alımı için anlaştığı haberleri basına yansıdı. Daha sonra, bu yılın Şubat ayında, anlaşmanın 2+2 gemi şeklinde olacağı ile ilgili açıklamalar yapıldı.

 

Güney Afrika Cumhuriyeti

Şubat 2018’de, Damen Güney Afrika Tersanesi’ne, 3 adet 67 metrelik iç sular karakol gemisi inşa işi verildi. Damen’in FCS 5009 dizaynı temel alınarak inşa edilecek gemiler, kaçakçılık ve kaçak balıkçılıkla mücadelede kullanılacak.

 

Angola

Angola Genelkurmay Başkanı’nın 2018’de, deniz gücünün modernize edilmesi gerektiğini belirtmesinin ardından, Angola Devlet Başkanı, aynı yıl, Alman yatırımcıları, iş ortaklığı ile birlikte Angola’da savaş gemisi inşa etmeye davet etti. Dünya iş yapabilme endeksinde, 190 ülke arasında 175’inci olan Angola’da yatırım yapmak, Alman şirketleri için kayda değer bir karar olacak gibi duruyor.

 

Nijerya

Deniz gücüne ihtiyacın ekonomik boyutunu ortaya koyan en somut bilgiler, Nijerya’dan geliyor. Nijerya, zengin petrol kaynakları olan bir ülke. Afrika’nın en büyük, dünyanın altıncı petrol üreticisi ülkesi. Balıkçılık, önemli bir gelir kaynağı. Diğer taraftan Ağustos 2017’de, Nijerya Deniz Kuvvetleri Komutanı, bir deniz güvenliği toplantısında, Nijerya’nın petrol kaçakçılığından kaybının yıllık 4,4 milyar dolar; kaçak balıkçılıktan kaybının 1 milyar dolar olduğunu açıkladı. Deniz Kuvvetleri Komutanı, kaçağı ortaya koyarken deniz kuvvetlerine harcanacak 1,3 milyar dolar ile kaçağın önlenebileceğini söyledi. Komutanın ihtiyaç listesinde; 350 milyon dolara fırkateyn, 120 milyon dolara açık deniz karakol gemisi, 60 milyon dolara orta menzil karakol gemisi, 350 milyon dolara havuzlu çıkarma gemisi, 90 milyon dolara tank çıkarma gemisi, 10 milyon dolara savunma botu, 25 milyon dolara helikopter ve son olarak 300 milyon dolara denizaltı vardı.[4] Şüphesiz rakamlar ve ihtiyacı giderme şekli tartışmaya açık; ama somut bir mali açığın, deniz gücüne yatırım yapıldığı takdirde giderilebileceği ortaya konmuş.

Mart ayında, İç Güvenlik Bakanlığı, daha önce temin ettiği Damen 3307 karakol gemilerinden 2 adet daha sipariş etti. Böylece Nijerya’nın elindeki Damen yapımı karakol gemisi sayısı 6’ya çıkmış olacak.

 

Kaynakça

1. Morocco Wolrd News, 19 Şubat 2019, Morocco Plans to Acquire First Submarine Ship, https://www.moroccoworldnews.com/2019/02/266188/morocco-submarine-ship/, Erişim Tarihi: 4 Nisan 2019
2. The Jarusalem Post, 22 Mart 2019, https://www.jpost.com/Israel-News/Olmert-to-News-13-Never-imagined-Germany-would-sell-submarines-to-Egypt-584261, Erişim Tarihi: 4 Nisan 2019
3. Sam la Grone, Lockheed Martin Won’t Submit Freedom LCS Design for FFG(X) Contest, 28 Mayıs 2019, USNI, https://news.usni.org/2019/05/28/lockheed-martin-wont-submit-freedom-lcs-design-for-ffgx-contest , Erişim Tarihi: 3 Haziran 2019
4. Oskar Nkala, Nigerian Navy wants $1.3 billion acquisition programme, 10 Ağustos 2017, Defence Web, https://www.defenceweb.co.za/sea/sea-sea/nigerian-navy-wants-13-billion-acquisition-programme/, Erişim Tarihi: 20 Nisan 2019