Görevleri arasında; “Meydana gelebilecek kazalarda, kurtarma dalgıçlığı ve acil müdahale operasyonlarını desteklemek” de yer alan Acil Müdahale ve Dalış Eğitim Botlarının bu görevlerini yerine getirirken kullandıkları Akustik İzleme ve Yakalama Sistemi (AİYS), Koç Bilgi ve Savunma Teknolojileri A.Ş. (KoçSavunma) tarafından özgün olarak geliştirildi.
Bir denizaltının, arıza sonucu ya da hasar alarak denizin dibine batması; bir helikopter veya uçağın, kaza sonrasında suya batması ve benzeri acil durumlarda, batan platformun yaydığı sonar beacon sinyallerinin tespiti için, pasif sonar sistemlerine ihtiyaç duyulur. Türkiye, daha önceki projelerde, bu sistemleri, yabancı üreticilerden, hazır çözüm olarak tedarik ediyordu.
Yabancı firmaların hazır çözümlerinin tedarik edilerek monte edildiği gemilerin, gerek sistemsel gerekse de operasyonel açından handikapları bulunuyor. Bu handikapların ortadan kaldırılması için çalışmalar yürüten KoçSavunma, DESAN Tersanesi tarafından inşa edilen Acil Durum Müdahale ve Dalış Eğitim Botlarında kullanılmak üzere, yenilikçi ve özgün bir ürün olan AİYS’yi, yerli ve milli imkânlarla geliştirdi. Bu sistemle ilgili bilgileri; Proje Yöneticisi Seyitali Avcı’dan, İş Geliştirme Yöneticisi Özay Öymez’den, Elektronik Tasarım Uzmanı İlter Köksal’dan ve Yazılım Geliştirme Uzmanı Cafer Ünsal’dan aldık.
Seyitali Bey, öncelikle kendinizi tanıtabilir misiniz?
Hacettepe Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü’nden, 2005 yılında mezun oldum. Nisan 2006 ve Mart 2007 yılları arasında, askerliğimi Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde, yedek subay ve Biyomedikal Mühendisi olarak yaptım. 2007-2017 yılları arasında, HAVELSAN’da; HELSİM Projesi’nde Sistem Mühendisi, Barış Kartalı Projesi’nde Donanım Mühendisi, F16SİM Projesi’nde Proje Mühendisi ve THY Uçuş Simülatörleri Projesi’nde Proje Müdürü olarak görev aldım. 2017 Eylül ayında katıldığım KoçSavunma bünyesinde, Dümensuyu Dedektörü Geliştirme Projesi, TÜPRAŞ-Dalgıç Tespit Projesi ve DESAN-Akustik İzleme ve Yakalama Sistemi ile Sualtı Telefonu Projelerinde, Proje Yöneticisi olarak görev yapmaktayım.
KoçSavunma’nın, Acil Durum Müdahale ve Dalış Eğitim Botu Projesi’ne katılmasının ve sözleşme sürecinin hikâyesini anlatır mısınız?
Bizi bu projeye taşıyan süreci, kısaca anlatayım. KoçSavunma olarak, Yeni Tip Denizaltı Projesi’nde, 4 farklı iş paketi ile yer almıştık. Bunlar; Torpido Karşı Tedbir Sistemi, Solunan Havayı İzleme Sistemi, PC Network Sistemi ve Sonar Beacon Sistemi idi. Sonar Beacon Sistemi, denizaltının, acil durumlarda, su altındaki yerinin tespit edilmesi için kullanılıyor. Bu sistem, denizaltının hasar alması veya arızalanması durumunda, yerinin bulunması maksadıyla devreye giriyor. Bu açıdan, acil durumlarda arama kurtarma faaliyetlerine destek veren, hayati bir sistemdir. Bu sistemin önemli bir bileşeni olan, 9 kHz ve 37,5 kHz frekanslarında yayın yapan pinger da eğitim torpidolarından otonom sualtı araçlarına kadar, suyun altında görev yapacak tüm sistemlere adapte edilebilir şekilde, KoçSavunma tarafından geliştirildi.
Sonar Beacon Sistemi üreticisi olarak, bu sistemin ürettiği sinyalleri tespit edecek olan sistemin de KoçSavunma tarafından yerli ve milli imkânlarla geliştirilmesi için, gerekli bilgi birikimi ve altyapının olduğunu değerlendirdik. Bu doğrultuda, Acil Durum Müdahale ve Dalış Eğitim Botu projesinde görev almak istedik.
Projenin planlama aşamasında, envanterdeki mevcut arama kurtarma gemilerinde de kullanılan yurt dışı menşeli, kaideye monteli hazır bir ürün kullanımı düşünülüyordu. Yurt dışı menşeli ürün yerine, yerli ve milli imkânlarla geliştirilecek bir ürünün kullanımı için Savunma Sanayii Başkanlığı nezdinde girişimde bulunarak, isterlerin değiştirilmesini sağladık. DESAN Tersanesi’nin de bu süreçlerde yakın desteğini gördük.
AİYS hakkında bilgi alabilir miyiz?
AİYS, muadil yabancı ürünlerin operasyonda yaşadığı handikapları ortadan kaldırmak için, özgün olarak KoçSavunma mühendisleri tarafından geliştirildi. Sistemin önemli bir özelliği ve farklılığı, taşınabilir olması ve ihtiyaç halinde, farklı platformlarda kullanılabilmesidir.
AİYS, 4 alt sistemden oluşuyor: Akustik Başlık; Bağlantı Kutusu; Tespit, Konumlandırma ve İzleme Bilgisayarı (TKİB) ve Vinç.
Akustik Başlık, sonar beacon sinyallerinin tespitini sağlayan alt sistemdir. Bu alt sistemin bel kemiğini, 8 adet küresel hidrofon oluşturur. Küresel hidrofonların tasarımı, KoçSavunma mühendisleri ve Gebze Yüksek Teknoloji Üniversitesi’nden Prof. Dr. Sedat Alkoy hocamız tarafından, müşterek olarak gerçekleştirildi. Bu hidrofonlar, yerli ve milli imkânlarla Türkiye’de üretildi. Hidrofonlarla 5-45 kHz bant aralığındaki akustik sinyallere yönelik tespit yapılabiliyor.
Akustik Başlık içerisinde yer alan sinyal işleme elektronik kartlarının tasarımı ve üretimi, KoçSavunma tarafından gerçekleştirildi. Elektronik sinyal işleme kartları üzerinde yer alan gömülü yazılımlar da KoçSavunma mühendisleri tarafından geliştirildi.
Akustik Başlık’ın mekanik tasarımı, KoçSavunma mühendislerince gerçekleştirildi. Bu birim de yerli ve milli imkânlarla üretildi. Akustik Başlık, dip akıntılarından ve kötü hava koşullarından asgari oranda etkilenecek şekilde tasarlandı. Ayrıca, içinde yer alan manyetik sensörün en az seviyede etkilenmesi için, manyetik olmayan paslanmaz çelik malzeme kullanıldı. Akustik Başlık, taşınabilir olarak da kullanıma uygun olarak tasarlandı.
Bağlantı Kutusu, Akustik Başlık’tan ve Gemi Bilgi Dağıtım Sistemi’nden (GBDS) gelen bilgilerin, TKİB’ye aktarımını sağlar. Ayrıca Akustik Başlık’ta ihtiyaç duyulan elektriksel güç de Bağlantı Kutusu üzerinden sağlanır.
TKİB olarak, zorlu deniz koşullarına uyumluluğu bulunan, sağlam (rugged) bir dizüstü bilgisayar kullanılıyor. TKİB’de, KoçSavunma mühendislerince tasarlanan ve geliştirilen kullanıcı dostu yazılım koşuyor. Bu yazılımda, 8 adet hidrofondan gelen sinyaller, tespit algoritmaları ile işlenerek tespit gerçekleştiriliyor ve ±2 derecelik yüksek hassasiyetle kerteriz hesaplaması yapılıyor. Yapılan tespitler ve hesaplanan kerterizler, harita bazlı kullanıcı ekranlarında gösteriliyor. Ayrıca GBDS’den gelen tüm bilgiler, anlık olarak kullanıcı ekranında yer alıyor.
Sonar beacon sinyallerinin tespiti için yapılan dinleme faaliyetleri sırasında elde edilen veriler, kullanıcı seçimine bağlı olarak kaydedilebiliyor ve daha sonra eğitim/dibrifing amaçlı yeniden oynatılabiliyor.
Akustik Başlığın suya indirilmesi ve çıkarılması için, paydaşımız Işık Vinç ile birlikte tasarlanan, yerli ve milli imkânlarla üretilen vinç kullanılıyor. Vinç sisteminde, Akustik Başlığın veri iletişimi ve güç ihtiyaçlarının karşılanması için ethernet ve güç sinyallerinin birlikte taşındığı bir hibrit sualtı kablosu kullanılıyor. Vinç, Akustik Başlığı, proje isteri olarak belirlenen 50 metre derinliğe kadar indirebiliyor. Bu sayede, Akustik Başlık, farklı akustik tabakalarda tespit edilebilecek sinyallerin yakalanması kabiliyetini elde ediyor. Bu kabiliyet, kaideye monteli sistemlerce tespit edilemeyecek olan tabaka altı sinyallerin bulunarak arama kurtarma faaliyetlerindeki kritik olan zamanın verimli olarak değerlendirilmesini sağlıyor. Unutulmamalıdır ki, sonar beacon sinyallerinin yayın süresi sınırlıdır; kazanılacak her dakika değerlidir.
AİYS, gördüğümüz kadarı ile sadece Acil Durum Müdahale ve Dalış Eğitim Botlarına özgü bir sistem değil. İş Geliştirme Yöneticisi Özay Öymez’den, sistemin nerelerde kullanılabileceğine yönelik değerlendirmelerini alabilir miyiz?
Haklısınız, AİYS, Acil Durum Müdahale ve Dalış Eğitim Botu’nun dışında, çok farklı alanlarda kullanılabilecek bir ürün. Özellikle arama kurtarma faaliyeti yürüten tüm platformlarda bulunmasının gerekli olduğunu düşünüyoruz. Arama kurtarma gemilerinin yanı sıra helikopterler ve küçük botlar da dahil tüm aktif arama kurtarma birimlerinde, etkin olarak görev yapabilecek bir sistemdir.
Ayrıca, üzerinde akustik sinyal yayımı yapan pinger bulunan dalgıçların ve ROV, AUV gibi değerli sualtı cihazlarının takibinde ve sualtı mühimmatının eğitim atışları sonrasında yer tespitinin yapılmasında kullanılabilir.
En önemlisi de denize ya da göle düşen uçak ve helikopterlerin karakutu üzerindeki akustik pinger sinyalleri vasıtasıyla yerlerinin tespit edilmesinde kullanılabilir.
Bulunamayan veya çok geç bulunabilen; Arjantin’in batan denizaltısının ve Malezya Hava Yolları uçağının arama faaliyetleri örneklerinin, AİYS sistemimizin ne kadar önemli olduğunu kanıtladığını düşünüyoruz. Bu sistemin, arama faaliyetini takip eden kurtarma aşamasında kullanılabilecek ROV veya AUV platformlarına da entegre edilerek, kurtarılacak platforma ulaşım ve yönlendirmede de etkin olarak rol alabileceğini belirtmek istiyorum.
Son olarak, yurt dışı pazarında benzer arama kurtarma platformlarına sahip ülkelere ihracat potansiyelinin de bulunduğunu ifade etmek isterim.
Türkiye’de, daha önce yapılmamış bir sistemi geliştirdiniz. Projede görev yapan Elektronik Tasarım Uzmanı İlter Köksal ve Yazılım Geliştirme Uzmanı Cafer Ünsal’a, Ar-Ge sürecinde karşılaştıkları zorluklar olup olmadığını sormak isteriz.
Ürünün ilk prototipinin geliştirilmesinden sonra, neredeyse %60 zamanımızı, saha testlerinde; ürünü, çok farklı deniz ve çevre koşullarında test ederek ve mükemmelleştirmeye çalışarak harcadık. Sızdırmazlık testleri, sıcaklık testleri, sıcaklık şoku, nem, tuz sisi gibi zorlu çevre koşulu testlerinden geçerek sistemimizi kalifiye ettik. Biz ve ekipteki diğer arkadaşlarımız, sizin de belirttiğiniz gibi, Türkiye’de daha önce yapılmamış bir sistemi üretmenin verdiği motivasyon ve azimle yılmadan çalıştık. Bazen sabahladık, bazen denizde fırtınaya yakalandık, şiddetli rüzgâr yedik. Her şeyin sonunda, özgün ve başarılı bir ürünü ülkemize kazandırmaktan dolayı mutluyuz.
Deniz Kabul Testleri öncesinde, yaklaşık 3 ay boyunca, pandemi nedeniyle çok kısıtlı olarak test yapma imkânı yakaladık. Buna rağmen, deniz kabul testlerine tam olarak hazır girdik ve sistemin kalifikasyon aşamalarını başarıyla tamamladık.
Zorlu bir sürecin ardından, ürünün testleri tamamlandı ve teslimat yaptınız. Burada sizi en çok ne mutlu etti? Duygularınızı öğrenebilir miyiz?
Deniz testlerinde, sistemimizi, test günü elde edilen ortam şartlarına göre, yine KoçSavunma’nın geliştirdiği bir ürün olan; Sualtı Ortam Modeli (SORTAM) yazılımı kullanılarak yapılan performans modelleri kullanılarak test ettik. Modelleme sonucunda belirlenen azami tespit menzili içerisinde, ±2 derecelik hassasiyetle kerteriz tespitini başardık. Tüm kabul heyeti önünde yakalanan bu performansı gördüğümüzde, yaşadığımız mutluluk ve gururu anlatmaya kelimeler yeterli olamazdı.
Ayrıca, ürünümüzün, ikinci botun Deniz Kabul Testinin koşulduğu gün, yaklaşık 40 km/sa esen şiddetli rüzgâr altında, deniz durumu 3’ü de aşan zorlu bir ortamda, tüm sistem tasarım kriterlerinin uç noktalarında dahi görevini başarıyla yerine getirdiğini görmek de bizi gururlandırdı.
Günün sonunda, Koç markası altında yaptığımız işlerin, hem DESAN Tersanesi hem Savunma Sanayii Başkanlığı hem de Deniz Kuvvetleri Komutanlığı tarafından takdir edilmesi ise doğru yolda ilerlediğimizi bize bir kez daha hatırlatmış oldu. Bu projede bizden desteklerini esirgemeyen DESAN Tersanesi, Savunma Sanayii Başkanlığı ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı personeline ve projedeki tüm paydaşlarımıza şükranlarımızı iletmeyi de bir borç olarak görüyoruz.
KoçSavunma Proje Yöneticisi Seyitali Avcı’ya, İş Geliştirme Yöneticisi Özay Öymez’e, Elektronik Tasarım Uzmanı İlter Köksal’a ve Yazılım Geliştirme Uzmanı Cafer Ünsal’a, zaman ayırıp sorularımızı cevaplandırdığı ve verdiği bilgiler için, okuyucularımız adına teşekkür ediyoruz.
